Οικοποιήματα ...

Μπορούμε μαζί

Τον κόσμο να σπρώξουμε

 για ξεκίνημα

Με συναίσθηση  της ηθικής ευθύνης της οικολογικής ευαισθητοποίησης των μαθητών μας και όχι μόνο… υπεισέρχεται και η ποίηση στον επίκαιρο περιβαλλοντικό προβληματισμό. Από τις τελευταίες δεκαετίες του 20ου αιώνα μέχρι σήμερα,  όλο και περισσότερες ποιητικές φωνές επικεντρώνονται δραματικά σε αυτόν τον αποκομμένο από τη ίδια του τη  φύση κόσμο, επιζητώντας την αφύπνιση των κατοίκων του και τον  επαναπροσδιορισμό τους απέναντι του. 

Αν η  προγονική βουκολική ποίηση ύμνησε τη Φύση για την ελευθερία, την ευδαιμονία και την οικειότητα που πρόσφερε στους ποιμένες της, ένα ρεύμα της σύγχρονης ποιητικής προσπαθεί και πολεμάει, κατά τον ποιητή, να κρατήσει ζωντανό τον επίγειο αυτό φυσικό  παράδεισο που χάνεται. Πρωτοεμφανίζεται  στις αγγλόφωνες χώρες του δυτικού κόσμου, περισσότερο στις Ηνωμένες Πολιτείες,  ως «οικολογική ποίηση» (ecological poetry), «πράσινη ποίηση» (green poetry), «μετα-βουκολική ποίηση» (post-pastoral poetry), «περιβαλλοντική ποίηση» (environmental poetry) και ως Ecopoetry με πρώτο συνθετικό την ελληνική λέξη «οίκος».

Ανεξάρτητα όμως  από το νόημα και την ιδιαίτερη καταγωγή των όρων, πρόκειται για μία κίνηση που συνεχίζει να εξελίσσεται στον ευρύτερο πλέον  χώρο της ποίησης με κοινό κύριο θέμα τη Φύση, όχι υμνητικά πια ή νοσταλγικά, αλλά κατηγορητικά ως προς την κακοποίηση της από τον άνθρωπο: αυτουργό ή απληροφόρητο ή αδιάφορο.

Πάρνηθα, Ιούνης 2019

Με θέμα την υπερθέρμανση του πλανήτη, την τρύπα του όζοντος, την όξινη βροχή, τον μολυσμένο αέρα, τα αποψιλωμένα τοπία, τις ρυπογόνες πόλεις, τις πατρίδες με τα μολυσμένα νερά, ποτάμια, λίμνες και θάλασσες, η ποίηση επιστρέφει ξανά στη Φύση, αυτή το φορά όμως ως επιτατικά δραματική έκκληση: να αλλάξει ο άνθρωπος, όσο είναι ακόμη καιρός, την ανεύθυνη ναρκισσιστική στάση του απέναντι στο φυσικό περιβάλλον του, να σταματήσει την εκμετάλλευση και καταστροφή του.            

Μπορεί η ποίηση κατ’ αυτόν τον  τρόπο να σώσει την απειλούμενη από καταστροφή Γη, να επαναφέρει τη διαταραγμένη ισορροπία της; Όχι, από μόνη της.  Αυτό που μπορεί και αυτό κάνει, είναι να  δηλώνει υπεύθυνα παρούσα και μάχιμη απέναντι στο επικείμενο αδιέξοδο του απόκοτου αυτού  κοινωνικού φαινομένου. Οι περιβαλλοντικές επιστήμες προειδοποιούν με δεδομένα και αριθμούς για την προβλεπόμενη μη-αναστρέψιμη καταστροφή του πλανήτη, προτείνουν κατά καιρούς λύσεις διάφορες, αλλά δεν έχουν επιτύχει την ευρύτερη ανθρώπινη δραστηριοποίηση.  Η ποίηση προειδοποιεί με λέξεις.  Με λέξεις άγρυπνες υποβάλλει στην ανθρώπινη ψυχή την εγρήγορση. Με λέξεις χλοερές αντιλαλεί τη φωνή της Φύσης στις αισθήσεις,  τη φαντασία,  τον καταπιεσμένο εσώτερο εαυτό. Με λέξεις πρόμαχες κινητοποιεί στάσεις και αντιστάσεις, υπέρ του μέγιστου αυτού Οίκου παντός γήινου είδους και στοιχείου. «Ο καθείς και τα όπλα του, είπε…» ως  «Άξιον Εστί».

Για ένα εξωτικό λογοτεχνικό είδος και για την χρησιμότητά του στην εκπαίδευση γράφει η σχολική σύμβουλος δημοτικής εκπαίδευσης κυρία Ελένη Καρυδά που έχει αφιερώσει την διδακτορική της διατριβή σ’αυτό το θέμα ενώ προτείνει την αξιοποίησή του με ποικίλους τρόπους στην εκπαιδευτική κοινότητα. Πρόκειται για τα χαϊκού που γεννήθηκαν στην Ιαπωνία αλλά χάρη στη λακωνικότητα, την αμεσότητα και την ουσία που περικλείουν, κατέκτησαν όλο τον κόσμο.

Στη χώρα μας τα ποιήματα Χαϊκού μπορεί να αποτελέσουν ένα σημαντικό διδακτικό υλικό, αξιοποιήσιμο στα Προγράμματα Σχολικών Δραστηριοτήτων Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης.

Πάρνηθα, Ιούνης 2019

Η πιο τολμηρή και καινοτόμος ιδέα είναι αυτής της δημιουργίας ποιημάτων Χαϊκού από τους ίδιους τους μαθητές, διαδικασία που παραπέμπει στον τρόπο κατανόησης, προβληματισμού και ευαισθητοποίησης των μαθητών, κυρίως σε θέματα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης. Γενικότερα, θα λέγαμε, ότι το γράψιμο ποιημάτων Χαϊκού από τους μαθητές δεν είναι τίποτε άλλο παρά ένα τρελό και αυθόρμητο «παιχνίδι λέξεων και εικόνων», ένα ταξίδι στο όνειρο και τη φαντασία, που παρέχει τέρψη, απόλαυση και βίωση της χαράς της δημιουργίας. Παράλληλα, αυξάνει την αναγνωστική και γλωσσοπλαστική εμπειρία του μαθητή, προκαλεί πνευματική εγρήγορση και γύμναση του μυαλού και τελικά τον οδηγεί στον προβληματισμό, στη συνειδητοποίηση και την ευαισθητοποίηση σε ζητήματα που αφορούν τη φύση.

Τα χαϊκού που ενδείκνυνται για τη διδασκαλία και θεωρούνται κατάλληλα, αφού διαθέτουν το γνωστικό στοιχείο, έχουν αισθητική αρτιότητα, εμπεριέχουν την αναζήτηση της οικολογικής σκέψης, χαρακτηρίζονται από την αποκωδικοποίηση σύγχρονων οικολογικών εικόνων στο εσωτερικό του ποιήματος και διακρίνονται για τον κοινωνικοπαιδαγωγικό τους χαρακτήρα

Κηφισός, Φλεβάρης 2019

Για τον πληγωμένο Κηφισό και την Πάρνηθα της πυρκαγιάς του 2007 γράφουν  τα Ανεμοσκορπίσματα :

Ποτάμι γλυφό

έρημο μα ζωντανό

καρδιά της πόλης

Ποτάμι της πόλης

Τα νερά μολυσμένα

Σκουπίδια παντού

Ποτάμι αρχαίο

Νεράιδες σιωπηλές

Τα πουλιά φοβισμένα 

Ποτάμι κυλά
καταγάλανα νερά
ανάσα ζωής

Πυρκαγιά βουνού

Τα δέντρα σωριασμένα

Μαύρες οι στάχτες

Πύρινες φλόγες

Βουνό βασανισμένο

Παντού ερημιά

Ανθρώπων έργα

Βουνό ερημωμένο

Τα δέντρα ξερά

Βουνό ασπρίζει
με χιόνια καλύπτεται
ομορφιά φύσης

Υψηλό βουνό
με υπέροχο κλίμα
θαύμα της φύσης

Στο βουνό παντού
τα χιόνια δεν λιώνουν
της Πάρνηθάς μας

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1.       Παπαδημητρίου Μ. Οικο-Ποίηση: μπορεί η ποίηση να σώσει τη γη;

https://www.poeticanet.gr/oikos-poiisi-a-1508.html

2.       Καρυδά Ε. , Χαικού: Τα ποιήματα της φύσης. Μια καινοτομία για το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα

https://blogs.sch.gr/12dimkoryd/files/2011/02/%CE%A7%CE%91%CE%AA%CE%9A%CE%9F%CE%A5-%CE%91%CE%9D%CE%91%CE%A1%CE%A4%CE%97%CE%A3%CE%97.pdf

3.       Καρυδά  Ε., Τα χαϊκού στο σχολείο, εκδ. Δάρδανος

Ανεμοσκορπίσματα

Μιχελόπουλος Ιάκωβος

Ρουμελιώτης Θανάσης